Ad infinitum

Życie Tomasza stanęło na krawędzi. Jego małżeństwo przeżywa kryzys, a córeczka, chora na autyzm, została porwana. Kto za tym stoi i czego chce od rodziny Tomasza?

Akcja wielowątkowego thrillera Michała Protasiuka wiedzie od Warszawy, przez Lizbonę, siedzibę CIA w Langley, aż po Budapeszt, ten sprzed lat i ten współczesny. Kim jest wykorzystywana w eksperymentach tajnych służb Trójca Święta, zdolna zaburzać prawdopodobieństwo zdarzeń? Co łączy amerykańskiego profesora fizyki, węgierską policjantkę i byłego pracownika służby bezpieczeństwa, a teraz człowieka o tysiącu tożsamości i twarzy? I dlaczego w to wszystko został zamieszany Tomasz i jego autystyczne dziecko?

Ad infinitum czerpie zarówno z literackiej tradycji powieści szpiegowskich Johna Le Carre’a, jak i z thrillerów Dana Browna. Tym razem jednak zagadka, która zafascynowała bohaterów, związana jest nie z historią, lecz z fizyką cząstek, budową świata i judaistyczną mistyką.

W ostatnich latach utarło się przekonanie, że książki są albo do nagradzania, albo do „czytania w podróży”. O tych pierwszych wszyscy wiedzą, lecz rzadko kto je czyta. Te drugie czytają wszyscy, lecz niewielu się do tego przyznaje. Ad infinitum Michała Protasiuka to książka, która ma ambicje wymykać się z podobnych szufladek. To soczysta powieść środka (middlebrow), którą charakteryzuje – według definicji Kingi Dunin z tekstu Prawdziwa powieść – „wiarygodny świat przedstawiony, tło historyczne i społeczne, fabuła wiarygodna, ale nieprzewidywalna. Dobrze zbudowane postacie. Zwroty akcji, we właściwych momentach dawkowane napięcia i emocje”.

Podobną literaturą środka na najwyższym poziomie od lat stoją najważniejsze literackie nagrody Europy i obu Ameryk. To mięsista, fabularna proza, inteligentna i oryginalna, w warstwie konstrukcyjnej często tradycyjna, ale potrafiąca również brawurowo łamać schematy. W literaturze tej bardzo ważna jest opowieść i dobrze zarysowane portrety bohaterów. Bliższy jest jej rzetelny realizm niż eksperymenty formalne, ale to nie znaczy, że podobne teksty nie potrafią operować umiejętnie budowanym klimatem, malowniczym opisem, precyzyjnymi, „podsłuchanymi na ulicy” dialogami. Wręcz przeciwnie.

Ad infinitum rozgrywa się na co najmniej kilku płaszczyznach. Pierwszym poziomem jest warstwa fabularna, wartka, wciągająca akcja, tym razem czerpiąca schematy z konwencji thrillera i powieści szpiegowskiej. Mamy zatem figurę ojca prowadzącego osobistą krucjatę w poszukiwaniu porwanej córki, tajemnice sięgające czasów zimnej wojny oraz tajne eksperymenty CIA dotyczące postrzegania pozazmysłowego (bazujące na prawdziwych wydarzeniach).

Drugim poziomem jest fundament naukowy, który stanowił kluczową inspirację Michała Protasiuka do napisania powieści. Konstrukcja Ad infinitum zbudowana została wokół paradoksów fizyki kwantowej, a przede wszystkim relacji pomiędzy obserwatorem a rzeczą obserwowaną i co jest z tym ściśle związane – wokół zagadek przyczynowości. Czy rzeczywistość może istnieć niezależnie od obserwatorów, czy też dopiero świadomy obserwator tworzy rzeczywistość? Te z pozoru abstrakcyjne dywagacje w Ad infinitum nabierają bardzo praktycznego znaczenia i w powieści Protasiuka od prawidłowej odpowiedzi na podobne pytania może zależeć los całych narodów.

Jest w Ad infinitum wreszcie poziom najgłębszy, fundamentalne pytania, które książka zadaje i próbuje na nie odpowiedzieć. Tym razem jest to problem możliwości poznania: zarówno zrozumienia praw rządzących wszechświatem w skali makro oraz mikro, poznania innego człowieka, jak i wglądu w samego siebie. Na ile „prawda” o innych i o nas samych jest jedna i niezmienna w czasie? Na ile zaś wytwarzamy ją sami, bez przerwy okłamując się i budując osobiste, quasi-racjonalne narracje, mające tłumaczyć prawdziwe motywacje naszych zachowań?

Nie należy jednak zapominać, że Ad infinitum to przede wszystkim thriller – sprawnie napisany i trzymający w napięciu, powoli odsłaniający przed czytelnikiem kolejne tajemnice. To książka, od której trudno się oderwać.